Σήμερα, κάποια από τα παλαιά έθιμα σώζονται ακόμη, σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας. Και οι μασκαράδες, οι καρνάβαλοι, οι κουδουνάτοι βγαίνουν και πάλι έξω, ζωντανεύοντας τις διονυσιακές καταβολές, τις απαρχές του καρναβαλιού.
Πηγαίνοντας πίσω, στην αρχαία Ελλάδα, ο σκοπός του καρναβαλιού δεν ήταν η ψυχαγωγία, αλλά η μαγική υποβοήθηση της γης για βλάστηση με τη βοήθεια χορών, μεταμφιέσεων και ποικίλων λαϊκών δρώμενων, με σκοπό να εξευμενιστούν τα κακά πνεύματα. O R.M. Dawkins έγραφε ότι το έθιμο έρχεται κατευθείαν από την διονυσιακή λατρεία. Ο Γ. Α. Μέγας είχε παρατηρήσει ωστόσο, πως όλη η λειτουργία είναι αρχαιότερη και από τον Διόνυσο. Θεωρείται πράξη της θρησκείας των πρωτόγονων γεωργών που με μαγικά προσπαθούσαν να πετύχουν γονιμότητα της γης και καλή σοδειά.
Σήμερα, στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, ταμπούρλα, πυροτεχνήματα, πυροβολισμοί και τυμπανοκρουσίες σηματοδοτούν τον ερχομό των Αποκριών. Στη μνήμη κάθε τοπικής κοινωνίας επαναφέρεται η μορφή του παλιού ντελάλη να φωνάζει στους δρόμους: “Όποιος δεν έχει θρεφτάρι ν' αγοράσει”.
Στη Νάξο, η αναγγελία του ντελάλη εμφανίζεται λίγο διαφοροποιημένη: “Προφωνεύγω σε, φτωχέ, κι αν δεν έχεις να αγοράσεις, κλέψε”. Έκτοτε, πολλές παραδόσεις αρχίζουν να δίνουν ταυτότητα στον χαρακτήρα της Αποκριάς, δημιουργώντας σημαντικά ήθη και έθιμα της χώρας.
Το χρονικό του “γέρου” και της “κορέλας”
Το έθιμο της Σκύρου θέλει τον “γέρο” και την “κορέλα” να βγαίνουν στους δρόμους και να δίνουν μια ξεχωριστή εικόνα των ημερών. Ο “γέρος” φοράει χοντρή μαύρη κάπα, άσπρη υφαντή βράκα και έχει στη μέση κουδούνια, το βάρος των οποίων μπορεί να φτάσει και τα 50 κιλά.
Το δίδυμο της σκυριανής Αποκριάς περιδιαβαίνει τα σοκάκια του νησιού, συνοδευόμενο πολλές φορές, από τον “φράγκο”, που ντυμένος παραδοσιακά σατιρίζει εκείνους τους Σκυριανούς που έβγαλαν τις βράκες και φόρεσαν παντελόνια (φράγκικα). Μια άλλη εκδήλωση του νησιού είναι η “τράτα” που αποτελεί αναπαράσταση της ναυτικής ζωής, όπου ψαράδες στην πλειονότητά τους, σατιρίζουν έμμετρα καταστάσεις και γεγονότα από την ελληνική καθημερινότητα.
“Του Κουτρούλη ο γάμος”
Οι κάτοικοι της Μεθώνης αναβιώνουν ένα παλιό έθιμο που έχει τις ρίζες του, στις αρχές του 14ου αιώνα. Τις Απόκριες, “ο γάμος του Κουτρούλη”, γνωστός σήμερα, ως “του Κουτρούλη ο γάμος” παίρνει σάρκα και οστά, ξαναζωντανεύει με τη μορφή παρωδίας και καταλήγει σε ένα γλέντι με γουρουνόπουλα, καψάλες (φέτες ψωμιού με λάδι καψαλισμένες στη φωτιά) και κρασί. Ποιος ήταν όμως, ο Κουτρούλης και γιατί ο γάμος του έμεινε παροιμιώδης; Όλα ξεκίνησαν όταν ο τελευταίος Έλληνας ιππότης, Ιωάννης Κουτρούλης, ερωτεύθηκε μια ντόπια, η οποία όμως, ήταν παντρεμένη.
Παρά την μεγάλη αντίδραση της τοπικής κοινωνίας, ο Κουτρούλης αγωνιζόταν επί 17 χρόνια, να την παντρευτεί νόμιμα. Τελικά, η γυναίκα παρουσίασε το διαζύγιο και έγινε το μυστήριο. Μετά την τέλεση του γάμου, το γλέντι κράτησε αρκετές ημέρες. Έτσι, το τρικούβερτο γλέντι έμεινε στην ιστορία και η φράση “έγινε του Κουτρούλη ο γάμος” πλέον, δηλώνει θορυβώδη εκδήλωση.
“Οι Καμουζέλες” και οι “Κουδουνάτοι”
Στη Λέρο και τη Σύμη, υπάρχει το έθιμο των “καμουζέλων”. Ο εορτασμός με τις “καμουζέλες” αφορά μασκαράτες και αυτοσχέδιους ποιητές που συνθέτουν περιπαικτικά στιχάκια, τα οποία απαγγέλλουν παιδιά ντυμένα καλογεράκια, πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι. Κάθε χρόνο, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, η Νάξος γεμίζει επίσης, από τους “Κουδουνάτους”. Ζωσμένοι με κουδούνια, οι άντρες φορούν κάπα και κουκούλα και περιδιαβαίνουν το χωριό, κάνοντας θόρυβο και προκαλώντας με άσεμνες εκφράσεις, ενώ κρατούν ξύλο που παραλληλίζεται με τον διονυσιακό φαλλό. Στις αποκριάτικες εκδηλώσεις των “Κουδουνάτων” οργανώνεται επίσης, ο “γάμος της νύφης”, ο “θάνατος”, η “ανάσταση του νεκρού” και το “όργωμα” που αποτελούν στοιχεία της νησιωτικής λαογραφίας.
“Η Μόστρα”
Αποτελεί μία από τις πιο γνωστές καρναβαλικές γιορτές και γίνεται σε ένα παραδοσιακό χωριό πετροκόπων και κτιστάδων της Χίου. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον Μεσαίωνα, όπου οι χωριανοί κατατρόπωσαν τους πειρατές και μεθυσμένοι από τη χαρά της νίκης μετέφεραν τους αιχμαλώτους στην πλατεία του χωριού και τους επεδείκνυαν, κάνοντας γλέντι. Σήμερα, νεαροί κυρίως, το βράδυ της Παρασκευής φοράνε παλιά ρούχα, γυναικεία ή αντρικά, καλύπτουν το πρόσωπό τους με αυτοσχέδιες μάρκες, τις μουτσουναριές και κάνουν διάφορα σκετς, σκορπώντας κέφι, γέλιο και χαρά. Ως τελικός προορισμός ορίζεται η πλατεία του χωριού, όπου χορεύουν το ταλίμι, έναν χορό που αναπαριστά τις μάχες των Χιωτών με τους πειρατές.
“Τα Ζεϊμπέκια”
Η πατρίδα του Βαμβάκαρη, η Σύρος, ντύνεται κάθε χρόνο με χρώματα. Τραγούδια ακούγονται δυνατά από τα μεγάφωνα, ενώ τις εκδηλώσεις ξεκινά πρώτη η Άνω Σύρος, με την αναβίωση του εθίμου “Ζεϊμπέκια” στα σοκάκια της. Πρόκεται για έναν πολεμικό χορό, που χόρευαν αντρικά ζευγάρια και έχει, ως θέμα την απαγωγή της Νύφης, γυναίκας του πρώτου Καπετάνιου. Η ατμόσφαιρα συνοδεύεται από τραγούδια και χορούς, ενώ την σκυτάλη παίρνει η Ερμούπολη με την μεγάλη παρέλαση των καρναβαλιστών και των αρμάτων.
Οι "Γενίτσαροι" και οι "Μπούλες"
Πρόκειται για ένα παραδοσιακό δρώμενο στη Νάουσα την περίοδο της Αποκριάς. Ο χαρακτηριστικός ήχος του ζουρνά και το νταούλι, συνοδεύει τον χορό στους δρόμους. Το πρωί γίνεται το ντύσιμο του Γενίτσαρου, ενώ η μάσκα του στολίζει πολλά μπαλκόνια. Χαρακτηριστικός είναι ο χαιρετισμός των Γενιτσάρων, ο οποίος, σε αντίθεση με την συνηθισμένη χειραψία, κρατά σταθερό το χέρι και αναπηδά ολόκληρο το σώμα του. Το ιδιαίτερο αυτό έθιμο χρονολογείται στον 18ο αιώνα, ενώ οι ρίζες του ανιχνεύονται σε γιορτές της αρχαίας Ελλάδας, σχετικές με τον θεό Διόνυσο.
“Το κάψιμο του Τζάρου”
Στην Ξάνθη, ολόκληρη η πόλη γιορτάζει αυτές τις ημέρες. Το κάψιμο του Τζάρου είναι ένα έθιμο που μετρά σχεδόν, μισό αιώνα ζωής. Κατά τους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης, ήταν ένα ανθρώπινο ομοίωμα, τοποθετημένο πάνω σε έναν σωρό από πουρνάρια. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς καιγόταν στο κέντρο μίας αλάνας, πλατείας ή σε υψώματα, για να μην έχουν το καλοκαίρι ψύλλους. Το έθιμο αυτό λέγεται πως το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο, σε κλίμα μίας φαντασμαγορικής ατμόσφαιρας με πυροτεχνήματα, το απόγευμα της Κυριακής.
“Οι Φανοί” και τα “Ρογκατζάρια”
Στην κοζανίτικη Αποκριά, “οι Φανοί” είναι μεγάλες φωτιές που ανάβουν στις διάφορες γειτονιές της Κοζάνης και οι ντόπιοι τραγουδούν τοπικά αποκριάτικα τραγούδια, σατυρικά προσώπων και καταστάσεων. Κατά την διάρκεια της περιόδου, κάθε ημέρα και από μια γειτονιά ανάβει τον δικό της “Φανό”, ενώ το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς, “φανοί” ανάβουν σε όλη την πόλη και το γλέντι κρατάει μέχρι το πρωί. Τα “Ρογκατζάρια” είναι ένα ακόμη, παλιό έθιμο της Κοζάνης που διαρκεί ένα δωδεκαήμερο. Υπό την μορφή των “Ρογκατζαρίων”, οι Κοζανίτες επισκέπτονται τα σπίτια γνωστών, τραγουδούν και μαζεύουν φιλοδωρήματα. Με κουδούνια, με προσωπίδες υπό μορφή γοργόνας και σφυριά στα χέρια, προκαλούν τον τρόμο του περαστικού. Η κορύφωση των εκδηλώσεων πραγματοποιείται με την μεγαλειώδη παρέλαση αρμάτων και ομάδων μεταμφιεσμένων την Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς.
Ρεθεμνιώτικα έθιμα
Έθιμα όπως το “κλέψιμο της νύφης”, ο “Καντής”, το “μουντζούρωμα”, αναβιώνουν κάθε χρόνο, σε συνδυασμό με το καλό κρασί και τους ήχους της λύρας. Πάει σχεδόν ένας αιώνας από τότε που οι Ρεθεμνιώτες υποδέχονταν με τις δέουσες τιμές την “Αυτού Εξοχότητα Βασιλέα Καρνάβαλο μέσα στην αταξία του ακράτητου γέλιου”. Απόκριες μιας άλλης εποχής, με νοσταλγικό άρωμα και ρομαντικούς χορούς. Από νωρίς ο ντελάλης, ο “προπομπός” του καρναβαλιού, όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι, έχει ξεκινήσει τις εξορμήσεις στα χωριά του νομού για να φτάσει ως την αγορά και το Παλιό λιμάνι των Χανίων, προετοιμάζοντας τους Κρητικούς για την επίσημη έναρξη του Καρναβαλιού. Σειρά θα πάρουν το Κυνήγι Θησαυρού, οι κρητικές μαντινάδες, οι παλιές ελληνικές καντάδες που γεμίζουν κάθε γωνιά της πόλης του Ρεθύμνου. Η μεγάλη παρέλαση των αρμάτων λήγει με το Κάψιμο του Βασιλιά Καρνάβαλου στην Ελ. Βενιζέλου, στην ανατολική παραλία της Παλιάς Πόλης.
…Προς τιμήν του θεού Διονύσου
Ενδεικτικά, στον νομό Φλώρινας, το καρναβάλι διοργανώνεται κάθε χρόνο στο Ξινό Νερό. Εκτός από το ιδιαίτερο νερό, το χωριό φημίζεται και για το αποκριάτικο καρναβάλι, κατά το οποίο μεταμφιεσμένοι με άρματα και με το κρασί Αμυνταίου να ρέει άφθονο, αποτείνουν φόρο τιμής στο θεό Διόνυσο. Στις Σέρρες, συναντάται το έθιμο του “καλόγερου”, το οποίο αποτελεί λαϊκή θρακική λατρεία που παρουσιάζει εμφανή στοιχεία του αρχαίου Διονυσιασμού. Στη γιορτή αυτή, παίρνουν μέρος οι Αναστενάρηδες και ένας ολόκληρος θίασος που απαρτίζεται από τον βασιλιά, το βασιλόπουλο, τον καπιστρά, τον καλόγερο, τη νύφη, τη μπάμπω και το εφταμηνίτικο, τους γύφτους με την αρκούδα και τους Κουρούτζηδες (φύλακες).
Πέρα από τον χαρακτήρα των τοπικών εθίμων, όλοι οι λαοί αναζητούσαν πάντοτε την ευκαιρία να αποδομήσουν κάθε είδους κοινωνική σύμβαση, μέσω της μεταμφίεσης. Στη χώρα μας, οι καρναβαλικές εκδηλώσεις αποτελούν συνέχεια των αρχαίων τελετών, αποτελώντας ευχάριστο κομμάτι της λαογραφικής παράδοσης. Ωστόσο, κάθε τελευταία Κυριακή της Αποκριάς αιωρούνται στην ατμόσφαιρα αλλαγές που θυμίζουν ένα ακόμη έθιμο …Τις "Μπουμπούνες", εκείνες τις μεγάλες φωτιές που στήνονται στην Καστοριά και σβήνουν μόνο όταν πάρουν μαζί τους τα “κακά πνεύματα” …Και η Ελλάδα χρειάζεται περισσότερο από ποτέ, την στάχτη τους, μετά το φετινό καρναβάλι.
pathfinder
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου